Muziek als medicijn
De Belgisch-Ghanese Esinam Dogbatse omringt haar dwarsfluitspel met elektronica. De Zuid-Afrikaanse zanger-gitarist Sibusile Xaba had de Zulu-gitaarmeester Madala Kunene als mentor en zet de vocale traditie van Shazula Max Mntambo voort.
Samen maakten ze voor W.E.R.F. records ‘Healing Voices’, waarop ze hun heel verschillende geluiden versmelten tot iets nieuws. We spraken ESINAM over hun bijzondere samenwerking.
“Ik zie samen performen als een soort medicijn. Het is moeilijk uit te leggen, het is iets spiritueels. Daarom hebben we de plaat ook ‘Healing Voices’ genoemd.”
ESINAM
Kan je me vertellen hoe je muzikale verhaal begon?
Op mijn vierde wilde ik al naar de muziekschool, maar omdat dat een beetje te jong was, schreef mijn moeder me in voor het kinderkoor. De academie was ook maar tien minuutjes wandelen van bij ons thuis, in Sint-Joost-ten-Node, vlakbij de Botanique. Ik amuseerde me daar enorm.
Niemand in mijn familie speelde muziek, maar mijn moeder had wel een vriend uit Burkina Faso, Emilien Sanou, en via hem ging ik drums spelen in een kindergroep. Zoetjesaan begon ik ook piano te spelen.
Maar omdat we zoveel reisden – we bezochten jaarlijks onze familie in Ghana en we spendeerden ook veel tijd in Frankrijk – was het moeilijk om elke dag te oefenen. Vandaag zou je gewoon een usb-keyboard meenemen, maar onze piano stond natuurlijk gewoon in de woonkamer.
Dus ging ik experimenteren met andere instrumenten. En toen deed een buur me een dwarsfluit cadeau. Dat was liefde op het eerste gezicht: een instrument dat ik overal mee naartoe kon nemen, en zowel binnenshuis als in openlucht kon bespelen.
En toen deed een buur me een dwarsfluit cadeau. Dat was liefde op het eerste gezicht: een instrument dat ik overal mee naartoe kon nemen, en zowel binnenshuis als in openlucht kon bespelen.
ESINAM
Mijn liefde voor de fluit heeft veel te maken met de vrijheid die ze in zich draagt. Toen de vraag zich stelde of ik naar het conservatorium zou gaan, heb ik beslist om dat niet te doen, en ondanks mijn klassieke achtergrond toch voor zelfstudie te gaan.
Ik heb vooral veel geleerd door in verschillende bands te spelen, en rond 2015 heb ik mijn soloproject opgestart.
Dat is wel een primeur: de meeste Belgische jazzmuzikanten die ik spreek zitten toch ergens op het conservatorium-trauma-spectrum.
Als je niet naar het conservatorium gaat, moet je andere plekken zoeken om medemuzikanten te ontmoeten. In die tijd waren jamsessies mijn manier om dat netwerk uit te bouwen.
Daardoor heeft het misschien wat langer geduurd om een leven als professioneel muzikant op de rails te krijgen. Anderzijds was die zoektocht naar mijn eigen pad ook een mooie reis.
Dwarsfluit is ook geen instrument dat vandaag courant gebruikt wordt in jazz.
Het instrument leent er zich nochtans goed voor, eigenlijk voor diverse genres. Ik speelde met Toeareg-muzikanten, funky bands en latin-jazz, maar maakte evengoed meer filmische muziek. Dwarsfluit werkt ook goed in combinatie met zang. Daar zit ook weer die vrijheid in. Ik ga in mijn leven niet genoeg tijd hebben om alle mogelijkheden te exploreren.
Wat ik me afvraag: als Ghanese Brusselse, hoe klonk de soundtrack van jouw jeugd?
Mijn vader was een grote fan van Bob Marley en mijn moeder was gek op Tracy Chapman. Ze nam ons mee naar Couleur Café, om Zap Mama te zien. Maar er klonk ook veel klassieke muziek, Franse chanson en Ghanese highlife.
Van de zomers bij mijn grootouders herinner ik me de luide klanken van Accra. Bij begrafenissen hoor je daar drie dagen lang muziek in de straten. Zelf had ik toen al een eigen talking drum, en ons hele huis lag vol met shakers en kleine instrumenten: die dingen maakten deel uit van onze speelgoedcollectie.
De laatste jaren ben je vaak naar Ghana gegaan om je muzikale roots te bestuderen.
Ik ben naar veel verschillende landen in Afrika geweest. In Ghana deed ik specifiek onderzoek naar de traditionele muziek en ritmes. Daar maakte ik ook opnames van om in mijn eigen muziek te gebruiken. Mijn familie komt uit de Volta-regio en maakt deel uit van het Ewe-volk.
Ik heb me laten gidsen door Dela Botri, een vriend die ook fluit speelt in de band Hewale Sound.
Dela is ook Ewe en leerde me hoe sommige drums gebruikt worden bij specifieke gelegenheden, en ritmes dienen om bepaalde verhalen te vertellen.
We hebben vooral met veel muzikanten gepraat en veel muziek beluisterd. Ik probeer ook altijd wat instrumenten mee naar huis te nemen, om mijn klankenpalet uit te breiden.
Dela is ook Ewe en leerde me hoe sommige drums gebruikt worden bij specifieke gelegenheden, en ritmes dienen om bepaalde verhalen te vertellen.
ESINAM
Is de invloed van die reizen te horen op ‘Healing Voices’?
Die Ewe-ritmes zitten ondertussen diep in mijn onderbewuste. In de Ghanese ritmes zit veel vraag en antwoord, en polyritmes die samen een hele melodie vormen. Dat komt zeker terug op de plaat. Bijvoorbeeld in de loops, die doen denken aan de traditionele herhalende ritmepatronen.
Ik sprak laatst met Frank Rosaly en Ibelisse Guardia Ferragutti. Zij gingen ook op zoek naar hun roots, onder andere in Bolivië. Het duurde een poos eer ze aanvaard werden, omwille van hun gemengde roots. Hoe ging dat bij jou?
Ik heb naar Ghanese normen een lichte huid, maar omdat Esinam een typisch Ghanese naam is, ging het erg vlot. De Ghanezen zijn doorgaans ook blij als ze merken dat ik verbinding zoek met mijn roots.
Ik reis wel altijd met mensen die ik ken of die mensen kennen op de plekken waar we naartoe gaan, dat helpt ook. Maar algemeen staat men in Ghana heel open tegenover mensen uit de diaspora.
#Story
Rituelen en roots ✨ interview met Ibelisse Guardia Ferragutti en Frank Rosaly
SIBUSILE
Je komt naar Ha Concerts in duo met Sibusile Xaba, met wie je ‘Healing Voices’ maakte. Maar jullie samenwerking gaat al langer mee.
Ik ontmoette Sibusile toen hij jaren geleden een concert speelde in Brussel. Hij heeft een erg bijzondere stem. Daarom nodigde ik hem uit om mee te zingen op ‘Flowing River’, een lied op mijn eerste plaat in 2021. Dat was een langeafstandssamenwerking, maar het ging verbazingwekkend vlot.
Toen ik in 2022 op WOMAD in Zuid-Afrika mocht spelen, konden we die song – eindelijk – voor het eerst samen brengen. De volgende dag zijn we de studio ingedoken en bleven de ideeën maar stromen. Die muziek konden we een poos later verfijnen tijdens een residency in Mozambique.
En afgelopen zomer maakten we de plaat af in Brussel, terwijl ik hoogzwanger was. Op zich al een bijzondere ervaring. We hebben een speciale relatie, Sibusile en ik: we lachen heel wat af – het is één en al positieve energie als wij samen zijn.
Ik vind het een bijzondere combinatie: jouw op ritme gebaseerde solowerk en zijn tactiele en verstilde gitaarspel.
Ik denk dat we een mooi evenwicht hebben gevonden. Het is moeilijk uit te leggen, maar we zitten gewoon op dezelfde golflengte.
Spelen er nog andere muzikanten mee op de plaat?
Nee, er staat een sample van een traditioneel Zulu-koor op, en van de stem van mijn neef, maar verder deden Sibusile en ik alles zelf.
Hoewel: Jérémy Michel, mijn geluidsman heeft ook een belangrijke bijdrage geleverd. Het was fijn om te zien hoe hij en Sibusile het zo goed met elkaar konden vinden.
Jullie gaan nu met de muziek op tournee. Gaan jullie ook in Afrika spelen?
Ja, zeker in Zuid-Afrika, maar graag ook andere landen. We zijn volop aan het werken aan een tour voor volgend jaar. Ik kijk er echt naar uit om de plaat live te brengen. Want we hebben al het materiaal, maar we gaan de vrijheid van het moment gebruiken om de muziek te laten groeien.
Door in Afrika te gaan touren neem je jazz terug naar het continent waar de muziek oorspronkelijk vandaan kwam.
Eigenlijk denk ik nooit na over dingen als genre of hoe iets te benoemen. Alles ontstaat vanuit een natuurlijk creatief proces. Maar het klopt wel: ik denk dat we vooral door de ritmes met onze wortels verbonden zijn.
Ik zie samen performen ook als een soort medicijn. Het is moeilijk uit te leggen, het is iets spiritueels. Daarom hebben we de plaat ook ‘Healing Voices’ genoemd. Ik koester de momenten waarop we samenkwamen om op te nemen.
Toen ik zwanger was, was het bijzonder om in die fysieke toestand muziek te maken. Muziek is voor mij altijd verbonden met waar ik op dat moment sta in het leven. Dat is geen beslissing, het is meer een staat van zijn.
Ik zie samen performen ook als een soort medicijn. Het is moeilijk uit te leggen, het is iets spiritueels. Daarom hebben we de plaat ook ‘Healing Voices’ genoemd.
ESINAM
Je hebt het in interviews vaak over spiritualiteit.
Ik denk dat dat komt omdat ik muziek altijd gebruikt heb om mezelf uit te drukken, en om mijn emoties in de hand te krijgen als ik me een beetje raar voelde. Of gewoon om mezelf happy te maken.
Een paar jaar geleden speelde je een jam met Makaya McCraven. Vertel me alsjeblief dat daar een opname van bestaat.
Ik herinner me dat als een erg fijne sessie. Ik zou nog eens naar de opnames moeten luisteren. Hopelijk kunnen we er iets mee doen.
McCraven komt uit de politiek-geëngageerde scene van Chicago, rondom het label International Anthem. Zelf heb je wel eens in een interview gezegd dat je jezelf niet als activistisch muzikant ziet.
Wel, ik denk dat muziek sowieso een kracht heeft die verder gaat dan het louter artistieke. Ik werk momenteel samen met de Amerikaanse dichteres Aja Monet. Zij is een sterke persoonlijkheid en haar poëzie is uitermate activistisch.
Ze heeft eens gezegd – en ik ben het daar helemaal mee eens – dat muziek een helende kracht is, maar ook een sterke boodschap kan uitdragen.
Ik hou ervan te werken met artiesten die me inspireren, en met mijn muzikale bijdrage te helpen om hun boodschap uit te dragen.
ESINAM & Sibusile Xaba
'Healing Voices'
Afro-Roots en kosmische jazz
20:15 Tickets