“Jazz: dat zijn wij.”
Interview door Bram Posthumus
Bassekou Kouyaté is de grote virtuoos op een West-Afrikaans oerinstrument, de ngoni. Op vrijdag 31 januari brengt hij naast snarenspektakel ook meer ingetogen materiaal. Want hij wil laten zien – en vooral laten horen – wat de bron van zijn muziek is. Samen met zijn vrouw en muzikale partner Amy Sacko nam hij zijn nieuwe album 'Djudjon' op - inmiddels genomineerd voor een prestigieuze Grammy Award.
Het was aardedonker en bitterkoud op het festivalterrein in Essakane, een oase in de Sahara, net ten noorden van de mythische stad Timboektoe in Mali. Op het bescheiden toneel stond, in het felle podiumlicht, een band met een wel zeer muzikaal echtpaar als middelpunt: Bassekou Kouyaté en Amy Sacko.
Hij, geboren in de buurt van de eerbiedwaardige stad Ségou aan de rivier die de Djoliba heet, maar die wij Niger noemen. Hij gaf de eeuwenoude ngoni een volwaardige plek als podiuminstrument.
Zij, geboren in Kayes bij de grens met Senegal, heeft een stem die subtiel kan fluisteren en theatraal galmen. Daarmee heeft ze zich in Mali, toch al zo rijkelijk met fantastische stemmen gezegend, een unieke plek verworven met een solocarrière en als voorvrouw van het ngoni-orkest van echtgenoot Bassekou.
Het concert daar in de woestijn was betoverend. In de weidse leegte, onder een immense sterrenhemel en over de zandduinen, klonken de scherp-heldere tonen van de ngoni’s en de fluwelen stem van Sacko. Het was 2007 en ze hadden net hun eersteling uitgebracht: ‘Segu Blue’.
Aan de telefoon vanuit de Malinese hoofdstad Bamako weet Bassekou zich de legendarische Festivals in de Woestijn nog wel te herinneren.
Er is ondertussen in Mali veel gebeurd: het festival bestaat niet meer en gewapende bendes die zichzelf jihadisten noemen controleren delen van het land, waaronder Timboektoe en omgeving. Maar Kouyaté, flegmatiek als altijd, laat zich nergens door uit het veld slaan.
“We hebben hier nog altijd veel live muziek. In Bamako zijn meer dan genoeg podia. Het lijkt alsof iedereen er moet geloven dat je nergens meer muziek kunt spelen... Helemaal niet waar. Kom maar weer eens langs, je weet toch waar je live muziek kunt vinden…?”
Bassékou Kouyaté
Als er één ding is dat Mali kenmerkt, dan wel dat muziek inderdaad live dient te zijn. Dat kweekt muzikanten die zich pas in hun element beginnen te voelen als ze een uur hebben staan warmdraaien op een podium. Die kwaliteit valt ook buiten Mali al heel lang enorm in de smaak en Kouyaté heeft daar zijn eigen muzikale kleur aan toegevoegd: een heuse band met louter ngoni’s.
“Ik ben degene geweest die begonnen is het instrument staand te spelen. Dat is ongebruikelijk. Als je terug gaat naar de traditie dan spelen mensen zittend. Maar ik verzon het omdat we erop uit waren nieuw publiek aan te spreken.”
En dat lukte. Met zijn duizelingwekkende techniek op de vier snaren en met pakkende korte nummers op de vijf albums die hij met het orkest Ngoni Ba opnam tussen 2007 en 2019. Gaandeweg met steeds meer effectpedalen, om, zoals hij dat zelf zegt, het publiek een plezier te doen.
Djudjon
Dit jongste album ‘Djudjon’ is soberder, maar dieper. Een terugkeer naar het land, zijn geboorteplaats Garana waar het werd opgenomen, met een weelde aan klassiek materiaal en opnieuw een glansrol voor de stem van Sacko, die niets aan zeggingskracht heeft ingeboet.
“Het is niet zo dat we een stap terugzetten, integendeel. Maar het is voor de tijd van nu van groot belang dat we weten wat onze oorsprong is. Hoe onze voorouders leefden.”
“En juist daar weten de generaties van nu nog maar weinig van. We lopen dus het gevaar onze muzikale tradities kwijt te raken. Ik ben helemaal niet tegen de muziek van nu, begrijp me goed. Mijn zoon doet rap, we luisteren naar de grote sterren als Iba One (een stadionvullende artiest in Mali, bp) en anderen.
Mijn zoon schrijft de muziek voor de raps van Iba One en hij zingt. Maar waar het uiteindelijk om gaat is dat ook de jongeren weer gaan herkennen waar onze muziek vandaan komt. Ik denk dat dat begrip er wel komt. Daar heb ik dit album voor gemaakt.”
“Het is niet zo dat we een stap terugzetten, integendeel. Maar het is voor de tijd van nu van groot belang dat we weten wat onze oorsprong is. Hoe onze voorouders leefden.”
Bassékou Kouyaté
Mali is de wieg van heel veel populaire muziek. De legendarische gitarist Ali Farka Touré – Bassekou heeft veel met hem gespeeld - uit Niafunké nabij Timboektoe, werd ooit gevraagd of hij zijn muziek op de blues vond lijken. Ali zei iets in de trant van: als jullie het blues willen noemen dan vind ik dat best; ik noem het gewoon mijn muziek. Desgevraagd stelt Bassekou, al net zo laconiek, iets soortgelijks over jazz:
“Die komt uit Afrika. Jazz: dat zijn wij. Improvisaties maken, soleren, dat gaat bij ons vanzelf. Het heeft iets heel natuurlijks. Je vertelt een verhaal met muziek, en dat zit bij sommigen van ons ook weer in de traditie van de griots (de kroniekschrijvers van het oude Mali-rijk, dat van de 13e tot 16e eeuw grote delen van West Afrika omvatte, bp).
Maar ook improvisatie moet een basis hebben, een oorsprong. Anders heb je geen idee wat je aan het doen bent.”
Vivre Ensemble
Er is nog een rol die de muziek speelt en in het Mali van nu meer dan ooit tevoren: de drager van boodschappen, vooral van vrede en nationale cohesie. In december 2024 organiseert Timboektoe voor de negende keer het festival Vivre Ensemble (Samen Leven). De eerste editie begon een jaar nadat het Festival au Désert door gewelddadige groepen gedwongen werd te stoppen.
De stad werd enige tijd bezet gehouden en leeft nog steeds onder de dreiging van gewapende zichzelf jihadist noemende bendes. Het internationale toerisme, waar Mali veel geld mee verdiende, is hierdoor vrijwel opgehouden. Het nationale toerisme mag minder kapitaalkrachtig zijn; het floreert wel. Kouyaté is opgetogen over het aankomende festijn.
“Men heeft me weer gevraagd om in Timboektoe te spelen. Natuurlijk kom ik. Helaas kun je momenteel niet over de weg komen, dat is echt te gevaarlijk. Maar als Timboektoe roept dan moet je gaan.”
In Gent
En op 31 januari 2025, hoog en breed terug uit de mythische Malinese stad, staan Kouyaté en Sacko op de planken in Gent. “Kom langs”, nodigt hij u uit.
“Kom Bassekou en Amy weer zien en horen. Deze muziek is zacht en lieflijk. Dat is goed voor u, zeker in een bestaan met vaak zoveel stress. Dan is muziek een medicijn. Dus kom kijken, kom luisteren. Muziek maken is mijn werk, maar ik beschouw het ook als een voorrecht om dit voor u te mogen doen.”
Bassekou Kouyaté & Amy Sacko
Support: Haroun Iqbal
Moderne roots uit Mali - exclusief concert in België
20:15 TicketsLees het interview met Support Haroun Iqbal
